Όταν ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο, έβαλε μέσα του ένα Θείο σπέρμα, σαν ένα είδος λογισμού πιο θερμού και φωτεινού, να έχει τη θέση της σπίθας, για να φωτίζει το νου και να του δείχνει να ξεχωρίζει το καλό από το κακό. Αυτό ονομάζεται συνείδηση και είναι ο φυσικός νόμος2.

Αυτός είναι τα πηγάδια που ανοίγει ο Ιακώβ, όπως ακριβώς είπαν οι Πατέρες, και τα παράχωναν οι Φιλισταίοι3. Μ’ αυτό το νόμο, δηλαδή με τη συνείδηση, συμμορφώθηκαν οι Πατριάρχες και όλοι οι Άγιου που έζησαν πριν από τον γραπτό νόμο και ευαρέστησαν στον Θεό. Επειδή όμως αυτή παραχωρήθηκε και καταπατήθηκε από τους ανθρώπους με την προοδευτική εξάπλωση της αμαρτίας, χρειασθήκαμε τον γραπτό νόμο, χρειασθήκαμε τους αγίους Προφήτες, χρειασθήκαμε την ενανθρώπηση του Ίδιου του Δεσπότη μας Ιησού Χριστού, για να την ξαναφέρει στο φως και να την αναστήσει, για να ξαναδώσει ζωή, με την τήρηση των αγίων εντολών του Θεού, σ’ εκείνη τη σπίθα που ήταν παραχωμένη.

Όταν ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο, έβαλε μέσα του ένα θείο σπέρμα, σαν ένα είδος λογισμού πιο Θέρμου και φωτεινού, να έχει τη θέση της σπίθας, για να φωτίζει το νου και να του δείχνει να ξεχωρίζει το καλό από το κακό1. Αυτό ονομά­ζεται συνείδηση, και είναι ο φυσικός νόμος (Ιωάν. Χρυσ. P. G. 49, 131-133).

Αυτός είναι τα πηγάδια που άνοιγε ο Ιακώβ, όπως ακριβώς είπαν οι Πατέρες, και τα παράχωναν οι Φιλισταίοι (Γεν. 26, 15). Μ' αυτό το νόμο, δηλαδή με τη συνείδηση, συμμορφώ­θηκαν οι Πατριάρχες και όλοι οι άγιοι που έζησαν πριν από το γραπτό νόμο και ευαρέστησαν στο Θεό. Επειδή όμως αυτή παραχώθηκε και καταπατήθηκε από τους ανθρώπους με την προοδευτική εξάπλωση της αμαρτίας, χρειαστήκαμε το γραπτό νόμο, χρειαστήκαμε τους αγίους Προφήτες, χρειαστήκαμε την ενανθρώπιση του ίδιου του Δεσπότη μας Ιησού Χρίστου, για να την ξαναφέρει στο φως και να την αναστήσει, για να ξαναδώσει ζωή, με την τήρηση των αγίων εντολών του Θεού, σ' εκείνη την σπίθα που ήταν παραχωμένη.

Είπε κάποιος από τους Γέροντες: «Περισσότεροo απ' οτιδήποτε άλλο έχουμε ανάγκη από την ταπεινοφροσύνη, να είμαστε έτοιμοι για κάθε λόγο που θα ακούσουμε, να λέμε, «συγχώρεσέ με»1. Γιατί «με το όπλο της ταπεινοφροσύνης όλες οι παγίδες του εχθρού και αντιπάλου καταστρέφονται»2.

Ας ερευνήσουμε το βαθύτερο νόημα του λόγου του Γέροντα. Γιατί λέει: «Περισσότερο απ' οτιδήποτε άλλο έχουμε ανάγκη από την ταπεινοφροσύνη», και δεν λέει καλύτερα, «περισσότερο απ' οτιδήποτε άλλο έχουμε ανάγκη από την εγκράτεια», αφού και ο Απόστολος μας λέει ότι «όποιος αγωνίζεται πάντοτε εγκρατεύε­ται σ' όλα»; (Α' Κορινθ. 9, 25).Η γιατί να μη λέει: «Περισσότε­ρο απ' οτιδήποτε άλλο έχουμε ανάγκη από το φόβο του Θεού;», αφού η Αγ. Γραφή λέει: «Αρχή της σοφίας είναι ο φό­βος του Κυρίου»; (Ψαλμ. 110, 10).

Ο Άγιος Ιωάννης λέει στις Καθολικές Επιστολές: «Η τέλεια αγάπη φυγαδεύει το φόβο» (Α' Ιωάννου 4, 18). Άραγε, τί θέλει μ' αυτό να μας επισημάνει ο Άγιος; Ποια άραγε ονομάζει αγάπη και ποιο φόβο; Ο Προφήτης λέει στον ψαλμό: «Φοβήθητε τον Κύριο, πάντες οι άγιοι αυτού» (Ψαλμ. 33, 10) και χίλια άλλα παρόμοια βρίσκουμε στις Άγιες Γραφές.

Αν λοιπόν και οι άγιοι που τόσο αγαπούν τον Κύριο τον φοβούνται, πως λέει: «Η αγάπη φυγαδεύει τον φόβο»; Θέλει να μας δείξει ο άγιος ότι είναι δύο είδη φόβων, ένας αρχικός και ένας τέλειος. Και ότι ο μεν ένας είναι χαρακτηριστικό των αρχαρίων, όπως θα λέγαμε, στην πνευματική ζωή, ο δε άλλος είναι χαρακτηριστικό των αγίων που έχουν πια τελειωθεί πνευματικά, αυτών που έφτα­σαν στο μέτρο της άγιας αγάπης. Να, τί θέλω να πω: